Pusaka Jawa: Tembung, Wesi, lan Nyawa
Pambuka — Swara sing Tumiban saka Jaman
Ana swara lirih, kados angin mbabar wangi waru, ngleyang saka sambikala tekan dina menika. Swara punika dudu swara serapah utawi kesakten kang nggegirisi, nanging swara pangeling—bilih pusaka ing budaya Jawa dudu namung besi sing katempa, nanging lafal kawicaksanan sing dipun-tulis ing wesi, doa sing dipun-semat ing pamor, lan piwulang sing dipun-sumput ing warangka. Pusaka punika jembatan: antawisipun kawula lan Gusti, lahir lan batin, wekdal lan kalanggengan.
Pusaka Minangka Simbol — Wesi sing Kasil Sinau
Ing serat uripé wong Jawa, pusaka punika cermin. Ricikan, luk-lukan, pamor—kabeh boten namung éstétika. Pamor kados gelombang segara lan garis lintang ing jagad ageng: saben guratan minangka pratanda laku, saben kilap minangka padhang rasa. Keris utawi tosan aji punika kulit njawi saking piandel batin: menawa kang ngasta mbrayat ing kabecikan, pamoré mranani; nanging menawa atiné kabut hawa nepsu, pamoré murub tanpa padhang.
Pusaka ugi semadhi kang dipatri. Empu mbetha-betha besi, abenangi geni, ngethok, nempuh, mituhu ing wektu lan tatacara—iku sadaya kados laku tapa: hawa nepsu dipangkas, rasa dipun-cetha, gandrung marang kaendahan dipun-endhakake dados tata. Mula, saben bilah punika serat piwulang: sing kasiksa dadi legena, sing kobong dadi padhang.
Tuah — Antara Nugraha lan Tata Laku
Wong Jawa ngendika tuah; nanging tuah sejati boten nate ngelayang tanpa tata laku. Pusaka boten dados tangkal sakti kang ngliwati paugeran; pusaka punika pangeling: “Aja dumeh, aja adigang adigung adiguna.” Menawi kang ngasta andhap asor, nyawiji ing kabecikan, tuah medal dados katentreman, pitulungan, lan kawicaksanan. Nanging menawi ngasta wesi kanggo ngunggah-unggahi drajat, tuah dados pethak: sumunar nanging boten angeti, ngilo nanging boten maringi dalan.
Tuah ing budaya Jawa bisa krasa nanging ora kudu katon. Tuah punika tataning rasa: wigati nalika ngadhepi prahara, lirih nalika dina becik; asring dhadekake wong eling lan waspada, luwih remen meneng ketimbang misuwur.
Energi — Geter Doa ing Tembung lan Geni
Saben tempa, saben swara gamel, saben donga sing diucap empu lan pandhita—iku geter sing dipun-sarèkaké ing wesi. Mula wong tuwa biyèn ngurmati pusaka kados titipan energi: dudu gaib kang ngrisak, nanging gaib kang ngreksa, sumrambah kanggo sing gelem ngreksa diriné. Energi punika ora maksa, amargi kaendahané kawula bebas milih: awit pusaka mung madangi, ora nggiring.
Jamasan — Ngresiki Wesi, Ngresiki Rasa
Tiba ing Sura, para kulawarga jamas pusaka. Banyu bening, warang, wangi kembang: ritus pangresikan sing ora namung kanggo bilah, nanging ugi pangruwatan batin. Jamasan ngandika lirih: “Sing reged iku dudu mung karat, nanging sumelang, srei, pamer sing nyantol ing rasa.” Nalika bilah padhang manèh, prayoga manah ugi padhang: nyangking paseduluran, ngluruh marem sing jero, boten mambu bengis lan pengin dipuja.
Warangka — Omahé Rasa, Sandhangé Laku
Pusaka tanpa warangka kados tembung tanpa tatakrama. Warangka punika omah, cepu ingkang ngayomi: mèngetaké bilih sakti kudu kaparingi sandhang andhap asor. Sing jembar ing jero ora kudu madang ing njaba. Lir ing pepindhan, warangka punika kesopanan; kados panguwasa kang ngasta kajèn tanpa gawe genter.
Manunggaling Kawula lan Gusti — Tembus Jaladri Rasa
Ing kawruh lawas, pungkasaning laku dudu benggala utawa kesakten, nanging manunggal. Pusaka nuntun kawula nyumurupi sangkan paraning dumadi: saking padhang bali marang Padhang. Nalika tangan nyekel warangka, ati ngasta wirama: sabar, legawa, tresna. Mboten ana prang kang dipun-menangake kajaba prang marang awak pribadi—hawa nepsu direngkuh, kaduk cita diririsi, pamrih dipun-sigar. Menika kawisikan pusaka: yen wis kasil nyuda “aku”, dalan bali dadi lempeng.
Pusaka lan Wektu — Ngrungokake Swara Sambikala
Wektu nggrantesi sedaya. Wesi tuwa, lading kadhang ngetas; ning swara sing sinimpen wonten ing pamor boten susut. Pusaka punika piranti ngrungokake swara Sambikala: kita sinau saka leluhur, kita nyemai tumrap putra. Sing dipun-wariske sakbenere dudu bilah, nanging cara ngadeg: ajeg nanging elastis, teges nanging welas, padhang nanging ora ngobong. Menika sangkaning tuah sing sejatining tuah.
Etika Ngasta Pusaka — Aja Nggetak, Aja Nyipta Wedi
Pusaka ora kanggo nggetak; wibawa punika buah saking kabecikan, dudu kabèh sumuwing gegaman. Wong sing wasis ngasta pusaka luwih remen ngendhem tinimbang nglombari, luwih seneng ngayomi tinimbang kadunungan. Pusaka dipun-agem minangka pituduh tata, dudu tandha kekerasan. Yen ana pepeteng, padhangaké nganggo pamor budi; yen ana panyawang, padhangaké nganggo kaluwihan rasa.
Pungkasan — Paribasan Padhang ing Sajroning Sunya
Ing pungkasan panggalih, pusaka Jawa punika sastra bisu: ora nulis ing kertas, nanging nulis ing gugon tuhon, laku, lan tata srada. Sapa sing gelem maca, moco nganggo roso, dudu namung mripat. Pusaka ngélingaké:
Wesi kudu ditempa — kados ati kudu dilatih.
Pamor kudu diresiki — kados jeneng kudu dijagi.
Warangka kudu dipun-agem — kados tindak kudu mawa tatakrama.
Mila, menawa takon: “Pusaka punika punapa?”
Wangsulané: pusaka punika kita dhewe, nalika kita eling lan waspada, ngregani leluhur tanpa nglebokake.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar